ทักษะต้องรอด ตอน ตั้งคำถามให้รอด: ศิลปะแห่งการสงสัย
ผมเชื่อว่าการตั้งคำถาม คือ สิ่งที่จะพลิกโลกได้ และการตั้งคำถาม คือ อาวุธที่มีอานุภาพรุนแรงที่จะทะลุทะลวงถ้ำอันมืดมิดออกไปสู่แสงสว่างภายนอกได้ ไม่มีใครจะห้ามให้เราไม่สงสัย หรือห้ามให้เราไม่ตั้งคำถามได้
คำถามสำคัญ คือ ทำไมเราไม่ตั้งคำถามละ
ทำไมการตั้งคำถามถึงสำคัญ
ในโลกที่ข้อมูลไหลทะลักไม่หยุด ถาโถมมาทุกทิศทุกทาง เครื่องจักรแห่งการผลิตคอนเทนต์อย่าง AI ยิ่งเป็นตัวเร่งให้ข้อมูลล้นเอ่อ ทุกคนสามารถเข้าถึงข่าวสารได้เพียงปลายนิ้วสัมผัส คำถามสำคัญคือ สิ่งที่เราเห็นและได้ยินนั้นมันจริงหรือไม่? และเราจะใช้มันให้เกิดประโยชน์ต่อชีวิตได้อย่างไร?
การตั้งคำถาม จึงไม่ใช่แค่ทักษะเล็กๆ ที่เอาไว้ใช้ในห้องเรียนเท่านั้น แต่เป็นเครื่องมือสำคัญในการใช้ชีวิต การตั้งคำถามที่ดีช่วยให้เรา เปิดโลกและพบกับ
- มองเห็นความจริงรอบด้านมากขึ้น
- หาทางแก้ปัญหาได้ตรงจุด
- พัฒนาความคิดอย่างมีเหตุผล
- ป้องกันตัวเองจากการถูกชักจูงด้วยข้อมูลผิดๆ
ในยุคที่ความไม่แน่นอนกวัดแกว่งคือเรื่องที่ไปเร็วกว่าที่เราคิด คนที่ถามเก่งคือคนที่เรียนรู้ได้ไว และยืดหยุ่นต่อการเปลี่ยนแปลง
5W1H: เครื่องมือพื้นฐานของการถาม
หนึ่งในวิธีการตั้งคำถามที่ง่ายและใช้ได้ผลอยู่เสมอ คือ เทคนิค 5W1H ประกอบด้วย:
- What – อะไร : สิ่งที่เกิดขึ้นจริงคืออะไร?
- Who – ใคร : ใครเกี่ยวข้องกับเรื่องนี้? แหล่งข้อมูลน่าเชื่อถือหรือไม่?
- When – เมื่อไร : เหตุการณ์เกิดขึ้นตอนไหน? ยังทันสมัยอยู่หรือไม่?
- Where – ที่ไหน : เหตุการณ์เกิดขึ้นที่ไหน? มีผลต่อพื้นที่ของเราหรือไม่?
- Why – ทำไม : ทำไมเหตุการณ์นี้ถึงเกิดขึ้น? มีแรงจูงใจอะไรซ่อนอยู่?
- How – อย่างไร : เรื่องนี้เกิดขึ้นอย่างไร? กระบวนการหรือขั้นตอนคืออะไร?
ตัวอย่างการใช้ 5W1H ในชีวิตจริง
1. ตรวจสอบข่าวจริงหรือปลอม
เมื่อเห็นข่าวในโซเชียล เช่น “มีเหตุการณ์ใหญ่เกิดขึ้นในเมือง X”
- What: ข่าวบอกว่าเกิดอะไรขึ้นแน่?
- Who: ใครเป็นผู้รายงาน? เป็นสำนักข่าวที่เชื่อถือได้หรือแค่เพจทั่วไป?
- When: ข่าวนี้เกิดขึ้นเมื่อไหร่? ใช่เหตุการณ์ปัจจุบันหรือข่าวเก่าที่ถูกแชร์ซ้ำ?
- Where: สถานที่เกิดเหตุอยู่ที่ไหน? ตรงกับภาพ/วิดีโอที่แนบมาหรือไม่?
- Why: ทำไมข่าวนี้ถึงถูกเผยแพร่? มีวาระซ่อนเร้นหรือไม่?
- How: เหตุการณ์เกิดขึ้นอย่างไร? มีหลักฐานหรือข้อมูลสนับสนุนหรือเปล่า?
เพียงตั้งคำถามเหล่านี้ เราก็ป้องกันตัวเองจากการแชร์ข่าวปลอมโดยไม่รู้ตัว
2. การเรียนรู้ทักษะใหม่
สมมติคุณอยากเรียน “การเขียนโปรแกรม”
- What: ฉันอยากเรียนภาษาอะไร? เช่น Python, Java
- Who: ใครสอน? ครู/แหล่งเรียนรู้น่าเชื่อถือหรือไม่?
- When: ฉันควรเริ่มเรียนเมื่อไหร่? ควรจัดเวลายังไงให้สม่ำเสมอ?
- Where: จะเรียนออนไลน์หรือออฟไลน์? แพลตฟอร์มไหนดีที่สุด?
- Why: ทำไมฉันถึงอยากเรียนทักษะนี้? เพื่องาน? เพื่อเสริมความรู้?
- How: จะเรียนอย่างไรให้ได้ผล? เช่น ฝึกทำโปรเจกต์จริงควบคู่ไปกับบทเรียน
คำถามเหล่านี้ช่วยให้การเรียนรู้มีทิศทาง ไม่สับสน และได้ผลลัพธ์ชัดเจน
5 Why: เทคนิคของโตโยต้าเพื่อหาต้นตอปัญหา
นอกจาก 5W1H แล้ว อีกหนึ่งวิธีการถามที่มีพลังคือ 5 Why (Five Whys) ที่พัฒนาโดย โตโยต้า เพื่อหาสาเหตุรากเหง้าของปัญหา (Root Cause Analysis) หลักการคือ ถามคำว่า “ทำไม” ซ้ำๆ ประมาณ 5 ครั้ง หรือจนกว่าจะเจอต้นตอที่แท้จริง
ตัวอย่าง: รถหยุดทำงานกลางถนน
- ทำไมรถถึงหยุดทำงาน? → เพราะแบตเตอรี่หมด
- ทำไมแบตเตอรี่หมด? → เพราะไดชาร์จไม่ทำงาน
- ทำไมไดชาร์จไม่ทำงาน? → เพราะสายพานขาด
- ทำไมสายพานถึงขาด? → เพราะไม่ได้บำรุงรักษาตามกำหนด
- ทำไมไม่ได้บำรุงรักษา? → เพราะเจ้าของรถไม่มีตารางตรวจเช็กที่ชัดเจน
หากถามแค่ครั้งแรก เราอาจสรุปว่า “ต้องเปลี่ยนแบตเตอรี่” แต่เมื่อถามต่อไปเรื่อยๆ เราพบว่าต้นเหตุจริงคือ การขาดระบบบำรุงรักษา ซึ่งเป็นคำตอบที่ช่วยแก้ปัญหาได้ยั่งยืนกว่า
เคล็ดลับฝึกตั้งคำถามให้คม
- อย่ากลัวที่จะสงสัย: การสงสัยไม่ใช่การขัดแย้ง แต่เป็นการแสวงหาความจริง
- ถามแบบเจาะลึก: ไม่หยุดที่ “อะไร” แต่ต่อยอดไปถึง “ทำไม” และ “อย่างไร”
- ฝึกทุกวัน: เวลาอ่านข่าว ดูหนัง หรือทำงาน ลองตั้งคำถามกับสิ่งที่เห็น
- แลกเปลี่ยนกับคนอื่น: การถาม–ตอบกับผู้อื่นช่วยเปิดมุมมองใหม่ๆ
ศิลปะแห่งการสงสัย คือทักษะที่ช่วยให้เรา “รอด” ในโลกแห่งความไม่แน่นอน การใช้เทคนิค 5W1H เป็นเหมือนเข็มทิศนำทางให้เรารู้เท่าทัน ป้องกันตัวเองจากข้อมูลผิดพลาด และพัฒนาตัวเองได้อย่างต่อเนื่อง
จงกล้าถามเพราะนั้นคือจุดเริ่มต้นแห่งการเปลี่ยนแปลงชีวิต
อ้างอิง
- Ohno, T. (1988). Toyota Production System: Beyond Large-Scale Production. Productivity Press.
- Serrat, O. (2017). The Five Whys Technique. In Knowledge Solutions (pp. 307–310). Springer. https://doi.org/10.1007/978-981-10-0983-9_33
- MindTools. (n.d.). 5 Whys: Getting to the Root of a Problem Quickly. Retrieved from https://www.mindtools.com
- Paul, R., & Elder, L. (2006). The Miniature Guide to Critical Thinking Concepts and Tools. Foundation for Critical Thinking.
- George Brown College. (n.d.). Using the 5W1H Method to Ask Questions. Retrieved from https://www.georgebrown.ca
- The Toyota Way. (2021). Continuous Improvement and the 5 Whys. Toyota Global Official Website. Retrieved from https://global.toyota/en/company/vision-and-philosophy/production-system/
